عبدالحسین کارگری یکی از پیشکسوتان فرهنگی و هنری دیار سربداران است که علاوه بر سابقه قابل توجهی که در دهه های گذشته، در عرصه تئاتر و موسیقی محلی سبزوار داشته است، در یک دهه اخیر بیشتر با عضویتش در شورای شهر سبزوار شناخته می شود، اما او علاوه بر این دو جنبه که گفته شد یکی از پژوهشگران و کارشناسان فرهنگ عامه منطقه سبزوار بزرگ نیز هست.

 

به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه اگرچه در حال حاضر عبدالحسین کارگری به دلیل کسالتی که بر او عارض گشته، دیگر در شورای شهر سبزوار حضور ندارد و نیزسالهاست که به کار تئاتر نپرداخته است، اما اطلاعات عمیق و اصیلی که پیرامون فرهنگ عامه دیار سربداران دارد، هنوز می تواند مورد استفاده علاقه مندان به این حوزه قرار گیرد و البته تا کنون نیز بارها خبرنگاران سبزواری از اطلاعات و پژوهش های کارگری در گزارش هایی پیرامون فرهنگ عامه مردم غرب خراسان رضوی بهره جسته اند.

 

به خاطر مجموع این ویژگی ها و فعالیت هاست که اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری و شورای شهر، موسسه آفرینش های فرهنگی هنری بیهق و تعدادی دیگر از دست اندرکاران فعالیت های فرهنگی سبزوار در حال تلاش و تدارک همایش نکوداشت این هنرمند پیشکسوت و فرهیخته سبزواری در اردیبهشت 98 هستند.

 

اسرارنامه نیز به همین بهانه قصد دارد، به بازخوانی و بازنشر برخی مصاحبه های ارزشمندی بپردازد که  طی این سالها خبرنگاران سبزوار پیرامون فرهنگ عامه و آداب و رسوم مردم دیار سربداران با کارگری انجام داده اند.

 

اینک به مناسبت نزدیک شدن به بلندترین شب سال که از دیرباز بین مردم سبزوار و البته تمام ایرانیان با آیین و رسوم خاصی همراه بوده است، به بازنشر مصاحبه ای از عبدالحسین کارگری پیرامون سابقه و آداب برپایی مراسم شب چله در سبزوار می پردازیم که در آرشیو خبرگزاری ایسنا موجود است.

 

نکته جالب در این گفتگو اینجاست که کارگری معتقد است، کاربرد واژه یلدا برای بلندترین شب سال اشتباه است، زیرا از ریشه تولد است و در واقع به میلاد عیسی مسیح که در همین ایام است، اشاره دارد و از نظر او برای بلندترین شب سال، عنوان «چله» مناسب تر است که پشت این نامگذاری نیز استدلال هایی نهفته است.

 

متن کامل این مصاحبه قدیمی اما ارزشمند عبدالحسین کارگری پیرامون شب چله را در ادامه مطالعه می کنیم:

 

«شب‌چله» و قدمتی بیش از 3000 سال در تاریخ سبزوار

 

کارشناس ادبیات عامه‌ی شهرستان سبزوار گفت: نخستین شب روبه‌رو شدن با زمستان را «چله» گویند و این شب قدمتی بیش از 3000 سال در تاریخ و فرهنگ سبزوار دارد.

 

«عبدالحسین کارگری» در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه‌ی خراسان، افزود: در شهرستان سبزوار مرسوم است که درازترین شب سال را «چله» گویند.

 

وی با تأکید بر اینکه این شب به اشتباه به «یلدا» مشهور شده‌ است، تصریح کرد: این اسم اشتباه است چراکه با میلاد مسیح تطبیق کرده‌اند و یلدا به‌معنی میلاد و به زبان سریانی است.

 

کارگری با بیان این مطلب که شب «چله» نخستین شب پس از پایان پاییز است، در خصوص علت نامیدن این شب به‌نام «چله» اظهار کرد: چهل روز اول زمستان را به‌عنوان سخت‌ترین دوران آن، «چله» گویند.

 

 

«چله» بزرگ و کوچک زمستان

 

وی با بیان اینکه دو «چله» بزرگ و کوچک داریم، افزود: منظور از شب «چله»، شب اول «چله» بزرگ هم‌زمان با شب اول برج «جُدی» و «شب اول دی‌ماه» است.

 

این کارشناس آگاه به فرهنگ، آداب و رسوم شهرستان سبزوار ادامه داد: «چله» بزرگ از اول دی‌ماه تا دهم بهمن‌ماه ادامه داشته ‌است و سپس «چله» کوچک که دوران بازی کردن سرما با گاهی گرم‌، سرد و نیمه گرم شدن هواست، آغاز می‌شود.

 

وی با بیان اینکه سبزواری‌ها روز دهم بهمن‌ماه را به‌اصطلاح روز «خُرَّه» می‌گویند، این روز را چنین تشریح کرد: زمانی که آتش «سَدَه» زده شده، زمین نفس می‌کشد چراکه در چهل روز اول زمستان به علت سردی هوا که گاهی در این خطه یخ به قطر 40 سانتی‌متر بوده، نمی‌تواند نفس بکشد.

 

کارگری خاطرنشان کرد: سبزواری‌ها معتقدند اگر بتوانند «چله» بزرگ را به سلامت پشت سر گذارند از بقیه‌ی زمستان ترسی نداشته چراکه عقبه‌ی سختی ندارد.

 

این کارشناس ادبیات عامه‌ی سبزوار ادامه داد: در شب چله زود خفتن جایز نیست و در گذشته شب‌نشینی در این شب تا اذان صبح به‌طول می‌انجامید.

 

وی با اشاره به این‌که از زمان قدیم در این منطقه رسم بر این بوده که کوچکترها در منزل بزرگترها جمع می‌شدند، گفت: هر خانواده‌ای خوراکی پخته یا خُشکه برای گذاشتن در سفره یا «مجمعه» روی کرسی می‌آوردند.

 

کارگری «مجمعه» را سینی بزرگی که اغلب دهانه‌ی آن 80 90 سانتی‌متر بوده، تعریف کرد.

 

وی هفت نوع میوه شامل هندوانه، خربزه، انگور، سیب، گلابی، زَردک(هویج محلی) و شلغم، انواع حلواهای آردی و با شیره‌ی انگور، انواع تنقلات شامل کشمش، مویز، جوزقند(برگه‌ی هلو که داخلش مغز گردو دارد)، انواع تخمه و... را از خوراکی‌های داخل سفره یا «مجمعه» شب «چله» عنوان کرد.

 

این کارشناس آگاه به فرهنگ، آداب و رسوم سبزوار گفت: سبزواری‌ها معتقدند در این شب اگر همه‌ی انواع خوراکی را با هم بخورند، بیمار نمی‌شوند.

 

وی خاطر نشان کرد: سبزواری‌ها معتقدند در این شب هر یک از میوه‌ها و تنقلات علاوه بر خاصیت دارویی، خاصیت‌های اعتقادی نیز دارد.

 

کارگری ادامه داد: مشهور است که در قدیم باید کسی که هندوانه تهیه کرده پوست لاشه‌دار هندوانه را روی پشت بام خانه همسایه انداخته و این تا هفت خانه تکرار شود تا اگر کسی نتوانست هندوانه تهیه کند، از خواص هندوانه بی‌بهره نباشد.

 

وی درباره‌ی اعتقاد سبزواری‌ها در خصوص «زَردک» یا همان هویج محلی گفت: مردم این دیار معتقد بودند که اگر کسی «زَردک» در شب «چله» بخورد تا سال آینده از نیش عقرب در امان است.

 

وی یکی دیگر از اعتقاد سبزواری‌ها در قدیم را خوردن انگور و درامان ماندن از «حِیزِه» شدن یا همان گرمازدگی دانست.

 

این کارشناس ادبیات عامه‌ی سبزوار از چایی‌های معروف در این شب را چای «کِتلِه کِتی یا کاکوتی» و چای اِوِشو(آویشن) عنوان کرد.‌

 

وی با اشاره به شیوه‌ی نگه‌داشتن انگور تازه برای این شب تصریح کرد: سبزواری‌ها در گذشته قسمتی از خانه که به‌اصطلاح «نِسَر یعنی جایی که آفتاب نخورد» را ریسمان‌کشی کرده و انگور را به این آونگ یا ریسمان‌ها می‌آویختند که این انگورها را انگور« آونگی» می‌گفتند.

 

کارگری قرار دادن یک خوشه‌ی انگور درشت و فرو کردن یک حبه انگور به خوشه‌های هر انگور آویزان شده را شیوه نگه داشتن انگورها ذکر کرد.

 

 

شب «چله» و بردن خنچه‌ی عروس

 

وی یکی از مشهورترین مرسومات این شب را بردن خنچه عروس دانست و به بردن خنچه با طبق‌هایی مزین شده به پرهای مرغ «عدن» به خانه‌ی پدرعروس از سوی داماد اشاره کرد.

 

وی هفت نوع میوه، دستبند طلا، گردنبند طلا «در زبان سبزواری‌ها خِفتی»، کفش، یک قواره پیراهن و... را از موارد داخل طبق‌ها برشمرد و گفت: اگر داماد استطاعت گردنبند طلا نداشته یک دستبند طلا یا نقره گذاشته و کسی هم اعتراض نداشت.

 

کارگری به استقبال مادرعروس از طبق کشان‌ها با دستمال «فرَت باف» محصول دست خود یا عروس و پذیرایی از مهمان‌ها با میوه‌ها و تنقلات شب «چله» اشاره کرد.

 

وی یکی از خصوصیات شب یلدا را این‌گونه بیان کرد: این شب بهانه‌ای بود تا پسران جوان، دختران خوب و خانه‌دار فامیل را برای ازدواج، انتخاب و به مادرشان پیشنهاد دهند.

 

وی با بیان اینکه در پایان این شب که اغلب قبل از اذان صبح بود، بزرگتری با صلوات این شب را ختم می‌کرد، افزود: سبزواری‌ها در گذشته در این هنگام دست به دعا برداشته و برای داشتن زمستانی پربرکت دعا می‌کردند.

 

این کارشناس آگاه به فرهنگ وآداب و رسوم سبزوار ادامه داد: سبزواری‌ها پس از در آغوش گرفتن یکدیگر برای خداحافظی ظرف خالی خود را برداشته و صاحب‌خانه نیز با نمک و اسپند مهمانان را تا درب منزل بدرقه می‌کرد.

 

وی خاطرنشان کرد: مردم به منازل خود رفته و پس از به‌جا آوردن نماز صبح می‌خوابیدند. / پایان (ایسنا)

 

کد: 5050